STİTH THOMPSON VE MOTİF İNDEKSİ

Stith Thompson,  birçok yazar tarafından ‘Folklorun Babası’ olarak anılır. Thompson’un asıl rolü folklorun meşruluk kazanmasına, Indiana Üniversitesi’nde bir yer verilmesine ve böylece kendi çalışması ile genç meslektaş ve öğrencilerinin milli sınırlar içinde ve uluslar arası alanda tanınmalarına zemin hazırlamasıdır.[1] O, gerçektende büyük emek isteyen Motif-İndeks çalışmasına 1923 yılında başlamış, 1932-1937 yıllarında ise “Motif-Index of Folk Literature” adlı altı ciltlik çalışmasını yayınlamıştır. Thompson bu çalışmaya kaynaklık eden motif tanımını ise 1946 da yayınladığı The Folktale eserinde açıklamıştır:  “Motif bir masaldaki en küçük unsur olup, bu unsur gelenekte sürekli bir varoluş gücüne sahiptir. Bu güce sahip olabilmek için bu unsur görülmemiş ve çarpıcı bir özelliğe sahip olmak zorundadır.”[2]  Thompson özellikle motif ile tip kavramlarını birbirinden ayırmaya çalışır: Thompson’a göre tip: “halk edebiyatı öğrencileri tarafından gelenekte bağımsız bir varolma kabiliyeti gösteren anlatmaları ifade etmek için kullanılan bir terimdir. Ne kadar karmaşık olursa olsun herhangi bir masal, bağımsız bir anlatma olarak anlatıldığında bir tip olarak değerlendirilir.”[3]

Bu tanımlamalara göre Thompson motifleri öncelikle A’dan Z harfine kadar temel gruplara ayırmış, bu gruplarda kendi aralarında daha alt gruplara ayrılmıştır.[4] Metin Ekici, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı’nın Kuramlar ve Yöntemler bölümünde, Thompson’ın bu sınıflandırmasındaki ana başlıkları aşağıdaki gibi aktarmıştır:

A. Mitolojik Motifler

B. Hayvanlar

C. Yasak (Tabu)

D. Sihir (Büyü)

E. Ölüm

F. Olağanüstülülükler (Harikuladelikler)

G. Devler

H. Denemeler (Sınama, İmtihan Etme)

J. Akıllılar ve Aptallar

K. Aldatmalar

L. Talihin (Kaderin) Tersine Çevrilmesi

M. Geleceği Belirleme

N. Şans ve Kader/ Talih

P. Toplum

Q. Ödüller ve Cezalar

R. Tutsaklar (Esirler) ve Kaçaklar

S. Anormal Zulümler

T. Cinsiyet

U. Hayatın Tabiatı

V. Din

W. Karakter Özellikleri

X. Mizah

Z. Çeşitli Motifler [5]

Örneğin[6] Adem elması ile ilgili motiflerin bulunduğu anlatıları bulmak için ilk durumda, “A. Mythological Motifs (Mitolojik Motifler)” kısmına bakıyoruz. Ardından bu ana başlığın altında bulunan A1300 -A1399 Ordering of Human Life (İnsan Yaşamının Düzenlenişi) alt grubundan “A1319.1 Origin of Adam's apple. Forbidden fruit sticks in Adam's throat” (Adem elmasının kökeni, Adem elmasındaki yasaklanan meyve atıkları) başlığının altında bu konudaki anlatıları görebiliyoruz. 

Özkul Çobanoğlu’nun da ifade ettiği gibi Thompson’un bazen Motif- İndeks’e bazı numaraları atladığı görülür. Bunun nedeni gelecekte ortaya çıkacak olan yeni motiflerin Indeks’e yerleştirilmesine imkan sağlamaktır. [7]

---

[1]  Dorson, Richeard M (1977), “Folklor’un Babası ‘Stith Thompson”, Çev.Nebi Özdemir, Dünya Halkbilimi Çalışmaları Tarihi, ed: M. Öcal Oğuz vd, 1.b , s.8,Ankara, Milli Folklor Yayınları.

[2] Ekici, Metin (2014), “Kuramlar ve Yöntemler”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, ed: M. Öcal Oğuz, 11. b, Ankara, Grafiker Yayınları, s. 75.

[3] Ekici, Metin (2014), “Kuramlar ve Yöntemler”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, ed: M. Öcal Oğuz, 11. b, Ankara, Grafiker Yayınları, s. 76.

[4]  Detaylı bilgi için bkz:  http://www.ruthenia.ru/folklore/thompson/  

[5] Ekici, Metin (2014), “Kuramlar ve Yöntemler”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, ed: M. Öcal Oğuz, 11. b, Ankara, Grafiker Yayınları, s. 76-77.

[6]  Bu örnek http://www.lib.berkeley.edu/ANTH/find/motif.html web sitesinden alınmıştır.

[7]  Çobanoğlu, Özkul (2008), Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş 1, 4.b, Ankara, Akçağ Yayınları, s.122.